Monday, February 27, 2017

Цагаан сарын дурсамж

Миний санадаг хамгийн анхны цагаан сар хөдөө өнгөрсөн юм. Би дөрөв, таван настай байсан юмдаг уу даа. Ээж, аав хоёр дээд сургуулиа төгсөөд хөдөө нэг суманд томилогдоод удаагүй байсан цаг. Хорин хэдтэй тэр хоёр бусдын жишгээр өөрсдөө ул боов хийж, ууцаа чанаад, ээж гурван биедээ шинэ хөвөнтэй дээл оёж өмсүүлж байсан их тод санагддаг. Миний шинэ дээл навчин хээтэй бор торгоор хийснийг би овоо хэдэн жил өмссөөн. Сумын төвийн багш нарын ихэнх нь багш нарын гэх том хашаанд амьдардаг байлаа. Битүүний орой хашааны хамгийн ахмад болох нэг багшийн ээжийнд айл бүр савтай цай, тавагтай бууз барьж ороод битүүлж билээ. Шинийн нэгэнд нар мандахаас өмнө босч цайгаа чанаж, буузаа жигнээд нар ургахтай зэрэг гурвуулаа золгож байлаа. Тэр үед мөр гаргасан эсэхээ санахгүй байна. Дараа нь томчууд яасныг мэдэхгүй, би гэдэг хүн хашааныхаа хэдэн хүүхэдтэй нийлж аваад сумын төвийн бараг бүх айлаар олж бэлэг цуглуулсан байхаа ккк. Бүгдээрээ шинэ дээл өмсчихсөн додигор хүүхдүүд бөөн аз жаргал. Эхлээд хашааныхаа айл тэгээд гараад гудамжаа гүйцээгээд, дараа нь бүр өөр гудамжаар ороод. Айлын өгсөн бэлгийг дээлийн өвөртөө бас малгайндаа хийж аваад дүүрчихээр нь гэртээ орж ирж орон дээрээ асгаад л буцаад их зугаатай байсан юм шиг байгаа юм. Айлууд өөрсдийн хийсэн алган чинээ том хавтгай боов, хоёр гурван ёотон эсвэл цаастай чихэр, 12 мөнгөний дэвтэр, балын харандаа, баллуур голдуу өгч байлаа. Арай ховор таарсан нь дөрвөн төгрөгний үзэг, зургийн дэвтэр, өнгийн харандаа, усан будаг байв.
Дараа нь сургуульд орох жилээ Улаанбаатарт нүүж ирээд хотод цагаан сар болдоггүйд нь их гонсойж билээ. Тэр үед хотод цагаан сар хийхийг хориглодог, битүүний орой заавал урт хурал хийдэг байсан санагдана. Шинийн нэгэнд ажил, сургууль тасалбал хатуу шийтгэлтэй. Бид эмээгийндээ бүүр орой болсон хойно очиж битүүлээд өглөө нар мандахаас өмнө хальт золгож, эмээгээсээ бэлгээ аваад сургуульдаа явдаг байлаа. Мөр гаргах, тухтай сууж цайлах зав гардаггүй байв. Хориотой ч гэсэн хүмүүс ямар нэг хэмжээгээр ёсолж тэмдэглэнэ. Сургуулийн хүүхдүүд чихэр солилцоно, жаахан том болоод золгодог болсон. Хэн нь ахмад гэдгээ өдөр цагаар тооцно шүү дээ ккк.
Цаг өөрчлөгдөж цагаан сараа өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг болоход би гэдэг хүн нутгаасаа гараад явчихсан байжээ. Хамгийн сүүлд хориод жилийн өмнө цагаан сараар гэртээ байж таарсан юм. Эмээ, өвөө, аав маань бүгд амьд мэнд элэг бүтэн сайхан баярлаж билээ. Эмээ битүүнд яг өөрийн гарын хоол бэлдэнэ. Тэрэн шиг тансаг сайхан амт байдаггүй л гэж боддог. Шинийн нэгэнд өвөөгийнд очоод битүүлгийнх нь үлдсэн хуушуурнаас идэх бас гоё. Ааваараа өглөө чанасан мах огтлуулаад сайхан шаргал цайнд хийж идэх бас л тансаг мэдрэмж шүү.
Хүний газар явахдаа монголчууд ойр бол нийлж тэмдэглэнэ, ойр үгүй бол гэр зуураа. Ном ёсоор нь таваг засч тэмдэглэх нас арай болоогүй гэж үздэг тул бууз жигнээд, сайхан хооллоод хүүхдүүдээ аль болох сайн баярлуулах гэж үздэг дээ. Өргөн дэлгэр тэмдэглэж үзээгүй ч том болсон хойноо цагаан сараар их сайхан баярладаг байж билээ гэсэн дурсамж үлдэг гэж боддог юм. Би хүүхдүүддээ гарын бэлэг бэлдэнээ. Тэрийг бол их эртнээс бодож, нэг их үнэтэй биш гэхдээ санаанд хоногших бэлэг авах гэж хичээдэг. Нөгөө л дараа нь дурсамж болж үлдэх юм гэсэн үг. За тэгээд нэг их удалгүй энэ хэддээ монголын цагаан сарыг үзүүлчихвэл тэгээд том хэрэг бүтэх юм даа.
Энэ жил ганц хоёр хүн уриад жаахан өргөн дэлгэр битүүлчих санаатай байсан бага охин гэнэт өвдөж эмнэлэгт хэвтээд амжаагүй. Багтраа өвчин хөдөлсөн байгаад түргэний машинаар эмнэлэг явж их л адал явдал боллоо.
Өчигдөр хальт дэлгүүр орж идэх юм цуглуулаад бууз жигнэж, бялуу хувааж хэр тааруу битүүлэг хийсэн. Хэдэн бууз илүүчлээд шинийн нэгэнд гээд хөлдөөчиxсөн. Орой тэрийгээ жигнэж идээд, бэлгээ тараана даа. Бэлэг аваад царай нь яах бол гэж бодохоор инээд хүрээд байх юм.
Сар шинэдээ сайхан шинэлцгээж байна уу?

Friday, February 3, 2017

Дунд сургууль

Гурван долоо хоногийн өмнө манай тосгоны дунд сургуулиас хүүхэд тань хойтон гадаад хэлний хичээл авах шаардлагатай тул ямар хэл сурах хүсэлтэйгээ сонгож мэдэгдэнэ үү гэсэн захиа ирсэн юм. Нэг сард шүү дээ, охин маань ирэх намар дунд сургуульд орно. Өнгөрсөн долоо хоногт хөгжмийн ямар нэг хөтөлбөрт хамрагдах боломжтой тул сонголт хийнэ үү гэсэн эмайл ирсэн. Өчигдөр дунд сургуульд намар элсэж орох хүүхдүүдийн эцэг эхчүүдийг цуглуулж танилцуулах яриа хийв. Манай тосгоны сургууль муждаа ч биш улсдаа сайнд тооцогддог сургууль бөгөөд өчигдөр тэр ярианд суухдаа аргагүй юмаа гэж бодогсон.
Америкт хүүхдүүд бага сургууль буюу 5-р ангиа дүүргээд дунд сургуульд гурван жил, ахлах сургуульд дөрвөн жил сурдаг. Хүүхдийн сэтгэлзүй, физиологийн их өөрчлөлттэй давхацдаг тул дунд сургуульд суралцах үе хамгийн ярвигтайд тооцогддог. Ер нь 6-8 ангийн үе хүүхдүүн хамгийн хурдан өсөлттэй давхацдаг гэнэ. Яриа нээсэн сургуулийн захирал эцэг эхчүүдэд хүүхэддээ санаа зовох хэрэггүй бид маш сайн харж хандах болно гэж тайвшруулсан өнгө аястай эхэлсэн юм. Ярианд голлох үүргийг 6-р ангийн долоон сурагч гүйцэтгэв. Тэд сургуульд энэ сургуульд орохоосоос өмнө юунаас бэрхшээж байсан, юу хэцүү байсан гэх мэт эцэг эхийн асуултанд хариулсан нь зүгээр багш нар яриад өнгөрөхөөс арай л илүү сонирхолтой байлаа.
Энэ дунд сургууль баригдаад хэдхэн жил болж байгаа юм байна. Их сайхан тохитой, анги танхим нь уужуу саруул барилга байна. Биднийг номын санд цугуулсан, бас л сайхан танхим байлаа.
Дунд сургуульд 750 гаруй хүүхэд суралцдаг юм байна. Манай тосгонд дөрвөн бага сургууль бий, тэнд төгссөн бүх хүүхдүүд нэг л дунд сургуульд цуглаж сурдаг. Хичээл өглөө 8:15 д эхэлдэг ч сургуулийн хаалга 7:00 гэхэд нээгдэнэ. Эрт ирсэн хүүхдүүд өглөөний сагсан бөмбөг тоглох програмд оролцох эсвэл номын санд сууж даалгавраа хийх, ном унших боломжтой. Хичээл үдээс хойш 2:51-д тараад хагас цаг хэртээ багш нар тухайн өдрийн даалгавар болоод ямар нэг ойлгомжгүй байгаа асуудалд хариулж тусалдаг. Сургуулийн номын сан дөрвөн цаг хүртэл ажилладаг, сургууль орой 6 цагт хаалгаа барьдаг гэж байна. Багш нар гэрийн даалгавар болоод хэзээ хурааж авах календарийг интэрнэт портал дээр тавих ба хүүхдүүдийн дүн, багшийн дүгнэлтийг эцэг эхчүүдийн мөн цахим хуудаснаас үзэх боломжтой. Хүүхдүүд багштайгаа бас эмайлээр харьцах боломжтой. Хичээлийн дараа хүүхдүүд сайн дурын клуб, дугуйланд хамрагдах боломжтой. Охин гадаад хэлэнд франц хэл сонгосон, сонгосон ч гэж хар хүн бид хоёр сонгуулсан. Сургуулийн найрал хөгжимд орох сонирхолтой гээд бүртгүүлсэн.
Хүүхдүүдийн эхэндээ хамгийн түгшдаг асуудал  шүүгээний түгжээгээ онгойлгож чадахгүй байгаад хичээлээсээ хоцрох явдал гэсэн ккк. Тийм учраас хичээл эхлэхээс долоо хоногийн өмнө 6-р ангийнхныг авчирч шүүгээний цоож онгойлгохыг зааж өгдөг юм байх. Ассултанд хариулсан долоон хүүхэд долуулаа цоож хамгийн хэцүү асуудал байсан гэж байна.
Энэ сургуульд гурван guidance counsellor ажилладаг гэнэ. Нэг нь эхний жил хүүхдүүдийн бага сургуулиас дунд сургуульд шилжих үед тусалдаг, нэг нь ерөнхийдөө сахилга батын асуудал хариуцдаг бололтой, нэгнээ шоглох, дээрэлхэх асуудалд гол төлөв анхаардаг, гурав дах нь сүүлийн жил хүүхдүүдийн мэрэгжил сонгох, их дээд сургуульд элсэх бэлтгэлд нь зөвлөж тусалдаг юм байна.
Сайн гэж үнэлэгдсэн сургууль, бас дээр нь захирал, багш нарын хандлага их зүгээр санагдлаа. Ерөнхийдөө бид нар хүүхдүүдийг чинь сайн сургаж өгнө, санаа зовох хэрэггүй гэсэн маягийн мэссэжтэй. Би ч тайвширлаа ккк. Ирэх сард хүүхдүүдийн хичээлийн хуваарь гарчихна гэнээ. Их эрт юмаа төлөвлөдөг юм байна. Одоо тэгээд дунд сургуулийн багш, guidance counsellor нь бага сургуулиудаар явж хүүхдүүдтэйгээ танилцдаг гэнээ. Тэгээд хичээлийн жил дуусахаас өмнө лав л хоёр удаа хүүхдүүдийг дунд сургуультай нь танилцуулах юм байх.
Санаанд хамгийн их таарсан зүйл бол хүүхдүүд сургуулийн цагаар гар утас хэрэглэхийг хориглодог. Утас хэрэглэсэн тохиолдолд хурааж аваад оявахад нь өгдөг гэнэ. Утас хэрэглэдэггүй хүүхдүүд цөөнгүй гэсэн нь миний санааг амраав. Охиндоо утас авч өгөхгүй бол бусдаас ялгагдчих юм болов уу гэж санаа зовж байсан юм.